Het artikel is gebaseerd op dit boek
Leven na narcistisch misbruik
Alles over het Stockholmsyndroom: waarom slachtoffers zich hechten aan hun dader
Hoe is het mogelijk dat iemand zich hecht aan de persoon die hem of haar pijn doet? Dat je als slachtoffer van mishandeling, gijzeling of emotioneel misbruik sympathie – of zelfs liefde – voelt voor degene die jou gevangenhoudt? Het klinkt tegenstrijdig, bijna onvoorstelbaar. Toch gebeurt het vaker dan we denken. Dit psychologisch fenomeen heet het Stockholmsyndroom.
De inzichten uit dit artikel komen uit het boek Leven na narcistisch misbruik van Shanti Schiks.
Wat is het Stockholmsyndroom?
Het Stockholmsyndroom is een psychologische reactie die optreedt wanneer een slachtoffer zich, vaak uit pure overlevingsdrang, emotioneel begint te hechten aan de dader. Dit komt voor bij gijzelingen of ontvoeringen, maar ook bij situaties van langdurig misbruik – zoals huiselijk geweld of narcistisch misbruik.
De term ontstond in 1973, na een bankoverval in Stockholm waarbij gegijzelden sympathie ontwikkelden voor hun gijzelnemers. Zelfs na hun vrijlating verdedigden zij hen. Psychologen zagen dit niet als een irrationele keuze, maar als een copingmechanisme. Want als je overgeleverd bent aan iemand, kan het veiliger voelen om je met die persoon te identificeren dan om hem als vijand te zien.
Waarom hechten slachtoffers zich aan hun dader?
Wanneer je opgesloten zit in een situatie waarin de dader ook de enige bron van steun en bescherming lijkt te zijn, raakt je overlevingsinstinct in de war. Het brein kiest onbewust voor verbinding als overlevingsstrategie. Je wilt de dader niet boos maken, dus je past je aan, probeert lief te zijn, en je ontwikkelt langzaam maar zeker gevoelens van medelijden of zelfs liefde.
Dit mechanisme is verwant aan trauma bonding: een intense emotionele verbinding die ontstaat door afwisselend beloning en straf. Narcisten zijn hier meester in: ze overladen je in het begin met liefde, bewondering en ‘perfecte’ aandacht — de zogeheten honeymoonfase. Maar daarna komt de controle, kritiek en emotionele mishandeling.
Lees ook: Narcisme en relaties: Alles wat je moet weten
Ook gezonder leven?
Mis nooit meer gezonde recepten en gezonde artikelen. Meld je nu aan voor de nieuwsbrief en ontvang een gratis exemplaar van ons Online Magazine. 23.000 mensen gingen je voor!
Hoe ziet het Stockholmsyndroom eruit in het dagelijks leven?
Denk aan een relatie waarin je partner je emotioneel klein houdt, maar ook de enige is die je “begrijpt”. Je voelt je onveilig zonder hem of haar. Misschien word je geïsoleerd van familie en vrienden. Toch blijf je. Je denkt: “Hij is niet altijd zo. Hij heeft gewoon veel meegemaakt.” Of: “Als ik het anders aanpak, wordt het weer zoals in het begin.”
Casus: John en Maria
Een voorbeeld: John ontmoet Maria. Ze is charmant, zorgzaam, en lijkt precies te weten wat hij nodig heeft. Maar na een tijdje verandert haar gedrag. Ze wordt jaloers, manipuleert subtiel, en straft hem met stilte of schuldgevoel als hij grenzen aangeeft. Toch blijft John. Hij voelt zich schuldig, verantwoordelijk voor haar emoties, en klampt zich vast aan de herinnering aan het begin. Dit is een klassiek patroon van narcistisch misbruik met Stockholmsyndroom-achtige dynamieken.
De rol van empathie – en hoe het je kan vastzetten
Slachtoffers van het Stockholmsyndroom zijn vaak empathisch, gevoelig en conflictvermijdend. Eigenschappen die normaal prachtig zijn, maar in een destructieve relatie tegen je werken. Je begrijpt waarom iemand zich zo gedraagt. Je hoopt dat je liefde het verschil zal maken. Maar ondertussen raak je verder verwijderd van jezelf, je grenzen, en je omgeving.
“Despite lacking the ability to love anyone, narcissists are excellent at faking an intense feeling of chemistry with their partners.” – @narcissistic_abuse_lifecoach
Waarom het zo moeilijk is om los te komen
Een van de pijnlijkste aspecten van het Stockholmsyndroom is dat het niet zichtbaar is voor de buitenwereld. Anderen zien misschien ‘gewoon een relatie’, maar jij leeft in een psychische gevangenis. En hoe langer het duurt, hoe moeilijker het wordt om weg te gaan. Want je hebt niet alleen te maken met angst, maar ook met hoop – op herstel, op de terugkeer van de lieve kant van de ander.
Wat kun je doen als je jezelf hierin herkent?
-
Erken wat er speelt. Je hoeft niet zeker te weten of het “Stockholmsyndroom” heet. Als je twijfelt aan je realiteit, is dat al reden genoeg om hulp te zoeken.
-
Praat erover met een veilige persoon. Iemand die niet oordeelt, maar luistert.
-
Lees over narcistisch misbruik, trauma bonding en emotionele manipulatie. Inzicht kan je kracht geven.
-
Overweeg therapie, liefst bij een traumatherapeut of specialist in relationeel misbruik.
“Weggaan voelt niet als een veilige optie: ik leef in een gevangenis. Een psychische gevangenis, want niemand buiten onze vier muren heeft het echt helemaal door.”
Twijfel jij aan je relatie?
Narcistisch gedrag sluipt vaak stilletjes een relatie binnen. Het begint soms met subtiele signalen: manipulatie, een gebrek aan empathie, of een constante drang naar aandacht. In het begin lijken het misschien kleinigheden, maar ze kunnen uiteindelijk een grote impact hebben op jouw welzijn en zelfvertrouwen.
Herken jij deze signalen? Vraag je je af of jouw relatie gezond is?
Met onze gratis test krijg je binnen slechts 3 minuten helderheid. Ontdek of jouw partner narcistisch gedrag vertoont en leer hoe je hiermee om kunt gaan.
Doe nu de gratis test en ontdek of jij mogelijk te maken hebt met narcistisch gedrag ➔
Het is geen liefde, het is overleving
Het Stockholmsyndroom is geen teken van zwakte, maar een diepe menselijke reactie op gevaar en verwarring. Wat voor een buitenstaander onbegrijpelijk lijkt, voelt voor een slachtoffer als overleven. Liefde hoort je niet kapot te maken, en tóch blijf je hopen op het begin. Als je dit herkent, weet dan: je bent niet alleen. Het feit dat je dit artikel leest, betekent dat er ergens in jou een stem is die om helderheid vraagt. Luister naar die stem — ze is krachtiger dan je denkt.
