Gezond aan tafel logo
In beweging naar een gezondere leefstijl

0 / 5. 0

Het heilzame effect van wildzwemmen op de geest

“Toen Anna en ik begonnen met ons project Wildzwemmen, kregen we twee dingen te horen. Het ene was dat er veel mensen in open water zwommen als een soort zelfheling van depressie of angsten. We informeerden hiernaar bij een arts, die ons vertelde dat ze mogelijk baat hadden bij het sociale aspect of dat het iets met het koude water was. Het andere was borreltafelpraat over de vagus. Dit is een grote zenuw die begint in de schedelbasis en door je hele lijf loopt. Hij reguleert je hart, longen en maag, de lichaamsfuncties waaraan we denken bij ontspanning. Tijdens ontbijtjes na het zwemmen werd er nogal gespeculeerd over de werking van deze zenuw. Het verhaal ging dat een van de zwemmers probeerde haar hoofd meer onder water te houden om de vagus te stimuleren en zo haar depressie te verlichten. Al gauw gingen we allemaal kopje-onder. Veel wildzwemmers zien zwemmen als een soort reddingsboei voor hun mentale gezondheid.”

Door: Anna Deacon en Vicky Allan

Het onderzoek naar de effecten van onderdompeling of zwemmen in koud water op de geestelijke gezondheid staat nog in de kinderschoenen. Toch is er steeds meer aandacht voor het potentieel ervan. Een van de grote voorvechters van het idee dat zwemmen depressie kan verlichten is oud-huisarts en tv-presentator Chris van Tulleken. Voor een aflevering van zijn tv-programma testte hij het als behandeling voor een jonge vrouw van 24 die al sinds haar zeventiende leed aan ernstige depressies en een angststoornis. De resultaten waren overtuigend. Haar behandeling, met onder meer zes wekelijkse zwemsessies, werd een veelgeciteerde casestudie.

Voel de roes

Mark Harper is de arts wiens research de basis vormde voor die studie. Harper, anesthesioloog en ervaren wildzwemmer, bestudeerde perioperatieve hyperthermie. Daarbij zag hij hoe een programma van onderdompelingen in koud water het lichaam kon voorbereiden op de stress van een operatie.

Vanuit dat perspectief ging hij kijken hoe stimulering van de stressreactie door koudwaterzwemmen ons zou kunnen helpen om te gaan met stress in andere facetten van ons leven.

Als zwemmer wist Mark dat een duik in koud water hem goeddeed. Dat wist hij al sinds de eerste keer dat hij in Brighton de zee in ging omdat het plaatselijke zwembad gesloten was. ‘Een vriend zei dat ik in zee moest gaan zwemmen. Toen hij me vertelde dat sommige mensen het hele jaar door in zee zwommen, dacht ik dat die wel gek moesten zijn. Maar toch ging ik en zwom rond de pier. Het was 18 °C, de warmste tijd van het jaar, maar ik weet nog dat ik na afloop het strand op liep en dacht: o, wat voelt dit goed. Dus ook toen het zwembad weer openging, bleef ik in zee zwemmen. Inmiddels al vijftien jaar. En al voel ik me nog zo beroerd als ik het water in ga, elke keer dat ik ga zwemmen voel ik me beter als ik eruit kom. Ik voel me in een roes.’

‘Als het afkoelt tot 4°C voelt het alsof je brein in de overlevingsstand staat. Je reptielenbrein schreeuwt tegen je terwijl je mensenbrein zegt: “Blijf kalm, het is oké. We gaan eruit als we eruit moeten.” Ik denk dat dit voor mij heel goed is, want als ik pieker draai ik constant een lijst af in mijn hoofd. Soms is een reset nodig.’ – STACEY, Oban

Minder gestrest door wildzwemmen

Een deel van het probleem is volgens Mark tegenwoordig dat bijna iedereen chronisch stress van een laag niveau ervaart, in plaats van zo nu en dan grote stress. ‘Ooit moesten we rennen om te ontkomen aan sabeltandtijgers, nu om de trein te halen. Die chronische stress kun je verminderen. Dat kan door je aan te passen aan koud water, een vaardigheid die je dan weer kunt toepassen op andere stress.’

Mark legt uit dat we maar één systeem hebben om met stress om te gaan in plaats van voor elke stress een aparte reactie. Dat systeem wordt gestuurd door ons autonome zenuwstelsel, het controlenetwerk voor onze onbewuste lichaamsfuncties. Daardoor triggert een strakke deadline dezelfde reactie in dat systeem als de aanblik van een sabeltandtijger.

Dat betekent dat als iemand regelmatig in koud water zwemt, verwacht mag worden dat hij minder sterk reageert op een andere vorm van stress (welke dan ook), zoals de geringe stress als je de trein moet halen. Theoretisch zal je fysiologische reactie op een strakke deadline minder heftig worden als je regelmatig in zee zwemt en gewend bent aan de stress die het koude water veroorzaakt. We reageren constant te heftig op geringe stress omdat we geen grote stress meer hebben. Was die er wel, dan zouden we minder reageren op geringe stress. We zijn erop gebouwd gestrest te zijn, mits in de juiste mate.’

‘In mijn privéleven liepen allerlei dingen tegelijkertijd heel erg mis en ik zocht naar een manier om met mijn stress om te gaan. Ik dreef maar een beetje stuurloos voort. Toen ik ging zwemmen, gaf me dat een ankerpunt. Het gaf me een code om naar te leven, een code die me dwong beter voor mezelf te zorgen. Ik houd van de shock van het koude water en hoe die mijn brein reset. Hoe kouder en woester de zee is, hoe beter. De zee overspoelt me met geluksstofjes.’ – GABRIELLA, journalist, Glasgow

Zenuwstelsel in balans

Maar training van onze stressreactie is niet de enige manier waarop zwemmen in koud water onze mentale gezondheid bevordert. Die nervus vagus waarover onze zwemvrienden praatten is volgens Mark ook cruciaal voor enkele van de positieve effecten. ‘Als je je gezicht in koud water dompelt, krijg je een enorme parasympatische stimulans die ontstekingsreacties vermindert en dat proces gaat via de nervus vagus.’ Het lastige van onderdompeling in koud water is dat het lijkt in te werken op zowel het sympathische (dat zorgt voor vecht- of vluchtreacties) als het parasympatische zenuwstelsel dat de nervus vagus aanstuurt (reguleert rusten spijsverteringsfuncties).

Psychiater Charlotte Marriott legt uit dat als koud water onze huid raakt, het onze koureceptoren activeert, die elektrische signalen naar ons brein sturen. Dat ‘activeert het sympathisch zenuwstelsel’, waarbij bèta-endorfine en noradrenaline vrijkomen: we voelen ons geweldig en komen in een roes. Maar tegelijk wordt de ontspanning gevende nervus vagus gestimuleerd als ons gezicht wordt nat gespat. De gecombineerde activering van beide systemen kan helpen ons zenuwstelsel in balans te brengen.

‘Ik ben vorige zomer begonnen met wildzwemmen. Lotgenoten probeerden me er al tijden toe over te halen, maar ik werd min of meer gedwongen doordat ik op me had genomen een boek te schrijven met daarin een heel hoofdstuk over de weldaden van zwemmen in koud water voor mensen met geestelijke problemen. Na een reeks extreem traumatische gebeurtenissen heb ik PTSS. Ik ben tweeënhalf jaar ziek geweest en ben voor mijn herstel geleidelijk meer buitenactiviteiten gaan doen. Zwemmen is daar een van de belangrijkste van. Als ik zwem, kan ik afstand nemen van mijn problemen. Ik beleef het met al mijn zintuigen en dat brengt me terug in het heden en uit de martelkamer in mijn hoofd.’ – ISABEL, politiek journalist, London

De beste kick tijdens het wildzwemmen

Iets wat veel medische wetenschappers interesseert is het groeiende bewijs van een link tussen depressie en inflammatie en de manier waarop wildzwemmen een hele rits kwalen zou kunnen verlichten die wortelen in enigerlei soort ontstekingsreactie. Wat betekent dit voor zwemmers? Hoe krijg je de beste kick? Mark Harper zegt dat hij nooit heeft gezwommen in een wetsuit omdat die extra laag betekent dat het koude water niet in dezelfde mate de stressreactie traint. ‘Onze reactie op kou berust op twee dingen. Het ene is de temperatuur van het water (een deel van de stress). Het andere is de snelheid waarmee de kou je lichaam treft, de snelheid waarmee je huid afkoelt. In een wetsuit gebeurt dat minder. Mij maakt het niet uit of ik er maar vijf minuten in ga, maar dan wel liever vijf minuten met mijn blote huid dan twintig minuten in een wetsuit. Het voordeel van een wetsuit is weer dat je langer kunt zwemmen en kunt genieten van het open water. Daarom doe je een wetsuit aan (en kun je toch profiteren van stimulering van de nervus vagus).

Zwemmen helpt niet alleen bij het omgaan met stress, verdriet, pijn en verveling. Zwemmen in de buitenlucht is goed voor het uithoudingsvermogen, geeft plezier, is avontuurlijk en, misschien wel het allermooist, je kunt het samen doen! In het boek Wildzwemmen ontdek je hoe helend en gezond zwemmen in het wild is, wat je nodig hebt en waar je op moet letten. Wildzwemmen is populairder dan ooit en met dit boek is er geen reden meer om aan de kant te blijven staan.

Lees meer over beweging:



Wildzwemmen

Dit artikel is gebaseerd op dit boek

Lees meer over dit boek ➔ Bestel dit boek ➔


Wildzwemmen

Dit artikel is gebaseerd op dit boek

Lees meer over dit boek ➔ Bestel dit boek ➔